Từ đầu năm 2011 đến nay, trên địa bàn cả nước đã xảy ra 873 vụ cháy, nổ các cơ sở, nhà dân và phương tiện giao thông làm chết 23 người, bị thương 80 người, thiệt hại về tài sản trị giá 306,551 tỷ đồng. Trong đó xảy ra 14 vụ cháy lớn, gây thiệt hại tài sản khoảng 213,2 tỷ đồng. Riêng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh xảy ra 91 vụ cháy làm chết 04 người và bị thương 17 người, thiệt hại về tài sản ước tính thành tiền khoảng 64 tỷ đồng. Trong 14 vụ cháy lớn, tuy chỉ chiếm gần 1,6% tổng số vụ cháy, nhưng gây thiệt hại lớn về tài sản, chiếm khoảng 96% tổng thiệt hại do cháy gây ra. Qua đây, cho thấy tình hình cháy lớn vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là cuối tháng 3 và đầu tháng 4 năm 2011 đã liên tiếp xảy ra nhiều vụ cháy lớn (có ngày xảy ra 02 vụ) gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về người và tài sản. Những vụ cháy đặc biệt nghiêm trọng có nhiều nguyên nhân dẫn đến cháy: do điện; thiết bị sinh lửa sinh nhiệt, sự cố máy móc, dây truyền công nghệ… Nhưng đáng chú ý nhất, là nguyên nhân cháy do hàn cắt kim loại.
Tại sao hàn cắt kim loại lại là nguyên nhân nguy hiểm gây cháy, nổ như vậy?
Trong quá trình thi công, những người thợ sử dụng ngọn lửa khi cháy có nhiệt độ cao để làm nóng chảy các kim loại và cho chúng dính kết với nhau theo tiêu chuẩn gọi là hàn. Còn nếu cũng sử dụng ngọn lửa khí cháy có nhiệt độ cao hơn làm nóng chảy các tấm, thanh kim loại thành các tấm, các thanh có kích thước cần dùng, hoặc khi phá dỡ các kết cấu kim loại liên kết với nhau được gọi là cắt. Ngọn lửa các khí cháy có thể sử dụng khí axêtylen, khí đốt hóa lỏng (LPG) được nạp sẵn trong các bình chứa khí cùng với các bình chứa khí ôxy. Khi muốn sử dụng chỉ cần có thêm thiết bị chuyên dùng gọi là mỏ hàn. Ngoài phương pháp hàn cắt kim loại sử dụng khí axêtylen hay khí đốt hóa lỏng, còn dùng phương pháp hàn điện.
Tại sao hàn cắt kim loại lại luôn tiềm ẩn nguy hiểm gây cháy, nổ? Khi hàn cắt kim loại, nhiệt độ tâm ngọn lửa lên đến 3.000°C, nhiệt độ mối hàn cũng gần 2.000°C. Quá trình hàn cắt kim loại thường phát sinh các hạt kim loại nóng chảy (có nhiệt độ trên 1.000°C) bắn tung tóe ra xung quanh rất dễ gây cháy nếu gặp các vật liệu dễ cháy như vải, giấy, nệm mút (nhiệt độ bắt cháy từ 250°C). Đặc biệt, quy trình cắt kim loại có dùng luồng ôxy có lưu lượng và áp lực lớn thổi bạt lớp ôxít kim loại và một phần kim loại nóng chảy ra ngoài. Mặt trái của quy trình này cũng như việc “đổ dầu vào lửa”. Nếu mồi cháy không được phát hiện kịp thời và có các biện pháp xử lý ban đầu, đám cháy sẽ phát triển mạnh, vận tốc cháy lan tăng dần dẫn đến cháy lan, cháy lớn gây thiệt hại nghiêm trọng. Như vụ cháy nổ bồn dầu tại Công ty Dầu ăn Golden Hope Nhà Bè (quận 7), cũng từ việc thợ hàn đã để các tia lửa bắn vào bên trong bồn chứa dầu khi đang hàn lại chỗ hở trên bồn chứa dầu khoảng 2.000 lít. Hậu quả khiến người thợ hàn chết và đám cháy lan rộng.
Gần đây, khi kiểm tra an toàn PCCC ở 85 cơ sở hàn cắt kim loại mới thấy, phần lớn thợ hàn, cắt kim loại xuất thân từ những cơ sở nhỏ và vừa; công nhân không được tập huấn kiến thức cơ bản về PCCC. Bởi vậy, khi hàn cắt kim loại, họ không có các biện pháp an toàn PCCC. Thậm chí, người trực tiếp hàn cắt không nắm được những đặc tính nguy hiểm cháy, nổ của hàn cắt kim loại; không biết sử dụng các loại dụng cụ, phương tiện chữa cháy tại chỗ dẫn đến khi xảy ra cháy, thợ hàn thường không giữ được bình tĩnh, lúng túng, sợ hãi, không biết cách xử lý để dập tắt đám cháy ngay khi mới phát sinh. Bên cạnh việc người đứng đầu các cơ sở phải nêu cao tinh thần trách nhiệm đảm bảo an toàn PCCC, khi hàn cắt kim loại, chủ cơ sở và thợ hàn cắt phải che chắn bằng các vật liệu không cháy hoặc di chuyển các vật liệu dễ cháy ra khỏi khu vực hàn cắt (tối thiểu 10m), không để vảy hàn có nhiệt độ cao tiếp xúc với các vật liệu dễ cháy. Nếu hàn cắt trong những gian nhà có sàn gỗ, vật liệu dễ cháy, người dân cần dùng tấm tôn hay tấm amiăng che phủ bề mặt chống cháy lan; hàn cắt trên cao (từ 1,5m trở lên) cần chú ý có thể gây cháy ở phía dưới. Suốt quá trình và ít nhất 30 phút sau khi hàn cắt kim loại, phải có người trông coi khu vực hàn cắt. Các cơ sở cần sử dụng thợ hàn có tay nghề đã qua đào tạo và được tập huấn về nghiệp vụ PCCC, biết sử dụng thành thạo các loại phương tiện PCCC tại chỗ để có thể dập tắt được đám cháy ngay khi mới phát sinh.
Để hạn chế các vụ cháy do hàn cắt kim loại gây ra cần thực hiện một số biện pháp an toàn PCCC:
1. Người đứng đầu các cơ sở phải nêu cao trách nhiệm về PCCC, quan tâm và đầu tư cho công tác PCCC.
2. Ban hành nội quy, quy định an toàn PCCC, quy trình hàn cắt kim loại an toàn trong quá trình hàn cắt.
3. Tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật về PCCC, đặc tính nguy hiểm cháy nổ của quá trình hàn cắt kim loại, kiến thức về an toàn nói chung, an toàn cháy, nổ nói riêng trong quá trình hàn cắt.
4. Trong quá trình hàn cắt kim loại phải tổ chức che chắn bằng các vật liệu không cháy hoặc di chuyển các vật liệu dễ cháy ra khỏi khu vực hàn cắt (tối thiểu 10m), không để vảy hàn có nhiệt độ cao tiếp xúc với các vật liệu dễ cháy phải có biện pháp an toàn PCCC và phương án xử lý cháy, nổ.
5. Trong quá trình hàn cắt kim loại phải cử người trông coi. Phải có người có mặt thường xuyên trong suốt quá trình hàn cắt và ít nhất có mặt sau 30 phút, kiểm tra thật kỹ trước trước khi kết thúc việc hàn cắt.
6. Chỉ sử dụng các dụng cụ hàn cắt đảm bảo an toàn như các chai khí trong thời hạn kiểm định, dây dẫn khí đảm bảo kín; đường ống dẫn khí phải được bảo vệ tránh tia lửa hàn, xỉ hàn và dầu mỡ; không đặt các chai khí gần nguồn nhiệt, hệ thống điện…
7. Trang bị các phương tiện PCCC cần thiết như bình chữa cháy tại khu vực tiến hành hàn cắt để có thể xử lý kịp thời khi có sự cố cháy, nổ xảy ra.
8. Thợ hàn phải được tập huấn về nghiệp vụ PCCC, nắm vững đặc điểm nguy hiểm cháy nổ trong hàn cắt kim loại, biết sử dụng thành thạo các loại phương tiện PCCC tại chỗ để có thể dập tắt được đám cháy ngay khi mới phát sinh.
9. Áp dụng các phương pháp hàn cắt tiên tiến, sử dụng thợ hàn có tay nghề đã qua đào tạo về công tác an toàn trong quá trình hàn cắt.
10. Đối với thợ hàn phải thực hiện các biện pháp an toàn PCCC sau:
– Chuẩn bị đầy đủ các loại trang bị bảo hộ cá nhân (giầy, găng tay, kính hàn…)
– Sắp xếp nơi làm việc gọn gàng, kiểm tra tình trạng nước, cát, bình chữa cháy trang bị cho khu vực hàn.
– Chuẩn bị chậu nước để làm nguội mỏ hàn.
– Cần tiến hành kiểm tra:
– Các chỗ nối ống cao su với mỏ hàn và bộ giảm áp (dùng nước xà phòng).
– Tình trạng mỏ hàn, bộ giảm áp và ống dẫn khí.
– Độ lưu thông của miệng phun mỏ hàn.
– Độ lưu thông của ống dẫn cao su từ bình ôxy đến mỏ hàn và từ bình khí axêtylen đến mỏ hàn.
– Không được:
– Dùng búa hoặc các dụng cụ phát tia lửa để gõ vào nắp chai chứa khí.
– Sử dụng bộ giảm áp đã chờn ren.
– Để chai khí ôxy, các ống cao su dẫn khí tiếp xúc với đường dây dẫn điện.
– Tự động tháo, lắp bộ phận giảm áp nếu chưa được sự đồng ý của thợ hàn chính.
– Mở van bình khí axêtylen bằng các dụng cụ, thiết bị không chuyên dùng.
– Trong thời gian làm việc cần chú ý những vấn đề sau:
– Khi mồi lửa cho mỏ hàn hơi phải dùng diêm, bật lửa chuyên dùng.
– Khi tiến hành hàn không quàng ống dẫn khí vào cổ, vào vai, kẹp chân, cuộn tròn hoặc bẻ gập ống.
– Khi mỏ hàn hơi đang cháy không mang ra khỏi khu vực làm việc dành riêng cho thợ hàn, khi tiến hành hàn ở trên cao không được mang mỏ hàn hơi đang cháy để leo thang.
– Trong thời gian giải lao phải tắt lửa mỏ hàn và đóng van cấp khi tới mỏ hàn.
– Nếu thời gian nghỉ kéo dài (giao ca, ăn trưa) thì ngoài việc tắt lửa mỏ hàn còn phải khóa van bình ôxy, bình khí axêtylen và ở bộ phận giảm áp phải nới hết cỡ nén của lò xo bên trong.
– Khi mỏ hàn quá nóng thì phải tắt lửa mỏ hàn, nhúng đầu mỏ hàn vào chậu nước sạch, chờ nguội hẳn mới được làm việc trở lại.
– Khi lửa tạt lại phải đóng ngay van nước của bình sinh khí, đồng thời đóng van bình chứa khí, sau đó nhúng mỏ hàn vào nước sạch chờ cho đến khi nguội hẳn mới làm việc lại.
– Khi áp suất ở bình khí axêtylen tụt xuống hẳn thì không được tiếp tục làm việc. Phải kiểm tra ngay tình trạng của bình.
– Khi miệng phun mỏ hàn bị tắc phải dùng dây đồng vừa lỗ phun của mỏ để thông, không được dùng dây thép.
– Khi hàn cắt trong thể tích kín phải đốt mỏ hàn từ ngoài mang vào.
– Khi hàn cắt trong những gian nhà có sàn gỗ, vật liệu dễ cháy phải dùng tấm tôn hay tấm amiăng che phủ bề mặt chống cháy lan.
– Khi tiến hành hàn cắt trên cao (từ 1,5 mét trở lên) cần chú ý có thể gây cháy ở phía dưới. Bằng những biện pháp cụ thể cùng với ý thức trách nhiệm khi tổ chức hàn cắt kim loại, chắc chắn sự cố cháy nổ sẽ không xảy ra, sẽ không có những thiệt hại khó lường, những thảm họa như những vụ cháy, nổ đã từng xảy ra
Trung tá HUỲNH QUANG TÂM
(Trưởng phòng Cảnh sát PCCC quận 1 – Sở Cảnh sát PCCC TPHCM)
